Podstawowe pojęcia związane z ochroną przeciwporażeniową, instalacjami i urządzeniami elektrycznymi

Część czynna

(ang. live part)

Przewód lub część przewodząca urządzenia, która może się znaleźć pod napięciem w warunkach normalnej pracy. Np. częścią czynną jest przewód neutralny N, ale nie jest nią przewód ochronny PE ani ochronnoneutralny PEN.

Część przewodząca dostępna

(ang. exposed conductive part)

Część przewodząca nie będąca pod napięciem w czasie normalnej pracy, która może być dotknięta i znaleźć się pod napięciem na skutek uszkodzenia izolacji.

Część przewodząca obca

(ang. extraneous conductive part)

Część przewodząca nie stanowiąca elementu urządzenia lub instalacji. Np. metalowe konstrukcje, rury gazowe, siatki ogrodzenia itp.

Części jednocześnie dostępne

(ang. simultaneously accessible parts)

Przewody lub elementy przewodzące, które mogą być dotknięte jednocześnie przez człowieka lub zwierzę. Mogą to być części czynne, części przewodzące dostępne, części przewodzące obce, przewody ochronne i uziomy.

Dotyk bezpośredni

(ang. direct contact)

Dotknięcie przez człowieka lub zwierzę części czynnych.

Dotyk pośredni

(ang. indirect contact)

Dotknięcie przez człowieka lub zwierzę części przewodzących dostępnych, które znalazły się pod napięciem w wyniku uszkodzenia izolacji.

Instalacja elektryczna

(ang. electrical installation)

Zespół urządzeń elektroenergetycznych o skoordynowanych parametrach przeznaczony do doprowadzenia energii elektrycznej z sieci rozdzielczej do odbiorników. Napięcia znamionowe instalacji nie przekraczają 1000 V prądu przemiennego i 1500 V prądu stałego. W skład instalacji elektrycznej wchodzą: przewody, aparaty i przyrządy łączeniowe, urządzenia zabezpieczające, ochronne, sterujące i pomiarowe wraz z obudowami i konstrukcjami wsporczymi oraz odbiorniki i źródła lokalne energii elektrycznej.

Izolacja dodatkowa

(ang. supplementary insulation)

Izolacja stosowana oprócz izolacji podstawowej.

Izolacja ochronna

(ang. protective insualation)

Środek ochrony przeciwporażeniowej dodatkowej występujący przy stosowaniu izolacji podwójnej, izolacji wzmocnionej lub osłony izolacyjnej ochronnej.

Izolacja podstawowa

(ang. basic insulation)

Izolacja części czynnych stosowana w celu zapewnienia ochrony przeciwporażeniowej podstawowej.

Izolacja podwójna

(ang. double insulation)

Izolacja składająca się z niezależnych izolacji podstawowej i dodatkowej.

Izolacja wzmocniona

(ng. reinforced insulation)

Układ izolacyjny zapewniający ochronę od porażeń w stopniu odpowiadającym izolacji podwójnej.

Środowisko nieprzewodzące (izolacja stanowiska)

(ang. non-conducting environment)

Środek ochrony przeciwporażeniowej dodatkowej polegający na oddzieleniu stanowiska za pomocą osłony izolacyjnej ochronnej i na izolowaniu od ziemi części przewodzących dostępnych oraz obcych połączonych ze sobą nieuziemnionymi przewodami wyrównawczymi.

Klasa ochronności

Umowne oznaczenie cech budowy urządzenia elektrycznego, określające wymagany poziom ochrony przeciwporażeniowej dodatkowej (PN/E-05031).

Napięcie bardzo niskie ELV

(ang. Extra-Low Voltage)

Napięcie przemienne o wartości skutecznej nie przekraczającej 50 V lub napięcie stałe o wartości nie przekraczającej 120 V.

Napięcie dotykowe (rażeniowe) U_T

(ang. effective touch voltage)

Napięcie występujące po uszkodzeniu izolacji między punktami, które mogą być dotknięte jednocześnie rękoma lub ręką i nogą człowieka. Dla zwierząt przyjmowane jest równoczesne dotknięcie punktów pod napięciem głową i nogą.

Napięcie dotykowe spodziewane

(ang. prospective touch voltage)

Największa wartość napięcia dotykowego rażeniowego.

Napięcie dotykowe dopuszczalne U_L

(ang. conventional touch voltage limit)

Najwyższa wartość dopuszczalna napięcia dotykowego w danych warunkach otoczenia.

Napięcie w miejscu uszkodzenia U_F

(ang. fault voltage)

Napięcie występujące podczas zwarcia doziemnego między częścią przewodzącą a ziemią odniesienia.

Napięcie względem ziemi

(ang. voltage to earth)

Największe napięcie występującego trwale między częścią czynną a ziemią:
- w instalacji o bezpośrednim uziemieniu roboczym, gdy nie ma zwarcia doziemnego;
- w instalacji bez bezpośredniego uziemienia roboczego, gdy występuje zwarcie doziemne.

Osłona (obudowa)

(ang. enclosure)

Element konstrukcyjny zapewniający ochronę przed dotykiem bezpośrednim części czynnych i wpływami otoczenia. Obudowa o stopniu ochrony co najmniej IP 2X lub IP XXB może pełnić funkcję osłony.

Ochrona przeciwporażeniowa

(ang. protection against electric shock)

Zespół środków technicznych zapobiegających porażeniom prądem elektrycznym ludzi i zwierząt w normalnych i zakłóceniowych warunkach pracy urządzeń elektrycznych.

Ochrona podstawowa (ochrona przeciwporażeniowa przed dotykiem bezpośrednim)

(ang. basic protection)

Zespół środków technicznych chroniących człowieka i zwierzę przed zetknięciem się z częściami czynnymi oraz przed pojawieniem się napięcia na częściach przewodzących dostępnych.

Ochrona przy uszkodzeniu/zakłóceniu, ochrona dodatkowa (ochrona przeciwporażeniowa przed dotykiem pośrednim)

(ang. fault protection)

Zespół środków technicznych chroniących człowieka i zwierzę przed skutkami zetknięcia się z częściami dostępnymi przewodzącymi i obcymi po uszkodzeniu ochrony podstawowej.

Przegroda ochronna elektryczna (ogrodzenie)

(ang. electrically protective barrier)

Element konstrukcyjny o stopniu ochrony niższym od IP 2X, chroniący przed przypadkowym zetknięciem (zbliżeniem) się do części czynnych, stosowany w celu zapewnienia ochrony podstawowej.

Przeszkoda ochronna elektryczna (bariera)

(ang. electrically protective obstacle)

Element chroniący przed niezamierzonym dotykiem bezpośrednim części czynnych.

Połączenie wyrównawcze

Elektryczne połączenie części przewodących dostępnych i obcych, wykonane w celu uzyskania wyrównania potencjałów.

Potencjał wynoszony (napięcie wynoszone)

Potencjał przedmiotu znajdującego się poza konturem uziomu, powstały wskutek oddziaływania prądu uziomowego lub sprzężeń elektromagnetycznych i elektrycznych.

Prąd przeciążeniowy

(ang. overload current)

Prąd przetężeniowy płynący w nieuszkodzonym obwodzie elektrycznym.

Prąd przetężeniowy

(ang. overcurrent)

Prąd o wartości większej od wartości znamionowej. Dla przewodów wartością znamionową jest obciążalność prądowa długotrwała.

Prąd dotykowy, prąd rażeniowy

(ang. touch current, shock current)

Prąd przepływający przez ciało człowieka lub zwierzęcia (ang. touch current).

Prąd różnicowy

(ang. residual current)

Prąd o wartości chwilowej równej sumie algebraicznej wartości chwilowych prądów płynących we wszystkich przewodach czynnych. W urządzeniach napięcia przemiennego wartość skuteczna prądu różnicowego jest sumą wektorową wartości skutecznych prądów płynących we wszystkich przewodach czynnych.

Prąd upływowy

(ang. leakage current)

Prąd płynący w nieuszkodzonym obwodzie elektrycznym od części czynnych do ziemi. W wielofazowych urządzeniach napięcia przemiennego wypadkowy prąd upływowy jest wektorową sumą prądów upływowych poszczególnych faz. Zawiera on składową czynną wynikającą z upływności izolacji i składową pojemnościową wynikającą z pojemności izolacji i przyłączonych kondensatorów.

Prąd uziomowy I_E

(ang. earthing current)

Część prądu jednofazowego zwarcia doziemnego płynąca przez uziom do ziemi.

Prąd wyłączający

(ang. cut-off current)

Najmniejszy prąd wywołujący w odpowiednim czasie samoczynne wyłączenie zasilania przez urządzenie zabezpieczające.

Prąd zwarciowy

(ang. short-circuit current)

Prąd przetężeniowy płynący przez impedancję o pomijalnie małej wartości między przewodami, które w warunkach normalnej pracy mają różne potencjały.

Przewód neutralny (dawniej zerowy) N

(ang. neutral conductor)

Przewód połączony bezpośrednio z punktem neutralnym układu sieci i mogący służyć do przesyłania energii elektrycznej.

Przewód ochronno-powrotny PER

(ang. protective-return conductor)

Uziemiony przewód spełniający równocześnie funkcję przewodu ochronnego PE i przewodu powrotnego R w instalacjach prądu stałego.

Przewód ochronno-neutralny PEN

(ang. protective-neutral conductor)

Uziemiony przewód spełniający równocześnie funkcje przewodu ochronnego PE i przewodu neutralnego N.

Przewód ochronny PE

(ang. protective conductor)

Przewód uziemiony stanowiący środek ochrony przeciwporażeniowej dodatkowej. Przyłącza się do niego części przewodzące dostępne i nie jest obciążany prądami roboczymi

Przewód powrotny R

(ang. return conductor)

Przewód czynny wyprowadzony z punktu zerowego układu prądu stałego, przewodzący prąd roboczy.

Przewód uziemiający

(ang. earthing conductor, earth wire)

Przewód łączący zacisk uziemiający z uziomem.

Przewód wyrównawczy

(ang. equipotential bonding conductor)

Przewód wyrównujący potencjały połączonych części

Rezystancja uziemienia

(ang. resistance to earth (to ground -USA))

Rezystancja występująca między ziemią odniesienia a zaciskiem uziemiającym lub zaciskiem probierczym uziomowym.

Rezystywność gruntu

(ang. electric resistivity of soil)

Rezystywność gruntu o określonym składzie i stanie (np. zawilgocenie).

Separacja elektryczna

(ang. electrical separation)

Środek ochrony przeciwporażeniowej dodatkowej polegający na zasilaniu urządzenia elektrycznego za pośrednictwem transformatora separacyjnego lub przetwornicy separacyjnej, przy czym wszystkie części czynne obwodu separowanego są oddzielone elektrycznie od innych obwodów i od ziemi.

Transformator ochronny

(ang. protective transformer)

Transformator zapewniający niezawodne oddzielenie elektryczne obwodów wtórnego od pierwotnego.

Transformator bezpieczeństwa

Transformator ochronny o bardzo niskim napięciu wtórnym.

Transformator separacyjny

(ang. insulating transformer)

Transformator ochronny o napięciu wtórnym wyższym od bardzo niskiego.

Układ ochronny różnicowoprądowy

(ang. residual current protective system)

Środek ochrony przeciwporażeniowej dodatkowej, polegający na zastosowaniu członu pomiarowego różnicowoprądowego i urządzenia wyłączającego w przypadku wystąpienia zbyt dużego prądu różnicowego oraz na połączeniu przewodem ochronnym PE części przewodzących dostępnych z uziemionym punktem neutralnym układu TN lub z uziemieniem pomocniczym niezależnie od układu sieci.

Urządzenia elektryczne

(ang. electrical equipment)

Urządzenia i elementy instalacji elektrycznej przeznaczone do wytwarzania, przekształcenia, przesyłania, rozdziału lub wykorzystania energii elektrycznej.

Uziemienie

(ang. earthing system)

Połączenie elektryczne z ziemią. Obejmuje także urządzenie uziemiające złożone z uziomu, przewodu uziemiającego i zacisku probierczego uziomowego.

Uziemienie robocze (uziemienie funkcjonalne)

(ang. functional earthing)

Uziemienie określonego punktu części czynnej obwodu elektrycznego lub przewodu PEN w celu zapewnienia prawidłowej pracy. Uziemienie robocze może być:

• bezpośrednie
• pośrednie
• otwarte

Uziom

(ang. earth electrode)

Przedmiot lub zespół przedmiotów metalowych umieszczonych bezpośrednio w gruncie lub w betonie, tworzący połączenie przewodzące z ziemią.

Wewnętrzna linia zasilająca (wlz)

Obwód elektryczny zasilający tablice rozdzielcze (rozdzielnice) obwodów odbiorczych.

Wyłącznik przeciwporażeniowy różnicowoprądowy

(ang. residual current circuit breaker RCCB)

Łącznik samoczynny wyposażony w człony pomiarowy i wyzwalający, który wyłącza obwód po wystąpieniu prądów różnicowych większych od znamionowego prądu wyzwalającego łącznika.

Ziemia odniesienia

(ang. reference earth (ground - USA))

Punkt na powierzchni lub w głębi ziemi, którego potencjał nie zmienia się pod wpływem prądu przepływającego przez uziom lub uziomy.

Złącze instalacji elektrycznej

(ang. origin of an electrical installation)

Urządzenie elektryczne, w którym następuje połączenie wspólnej sieci elektrycznej rozdzielczej z instalacją elektryczną odbiorcy.

Oprac. Andrzej Purczyński

Literatura

1. Witold Jabłoński: Ochrona przeciwporażeniowa w urządzeniach elektroenergetycznych niskiego i wysokiego napięcia, WNT Warszawa 2005

2. Brunon Lejdy: Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych, WNT Warszawa 2003

3. Henryk Markiewicz: Bezpieczeństwo w elektroenergetyce. Zagadnienia wybrane, WNT Warszawa 2002